(Spis treści)
|
1.3. Instrumentarium zespołu Cztery Refy
Instrumentarium zespołów grających muzykę szantową jest bardzo różne i zależy od nurtu, jaki zespół prezentuje. Pierwszy nurt, bardzo popularny w ostatnich latach w Polsce, to nurt nowoczesny, w którym ważne jest to, aby tekst opowiadał o różnych formach żeglowania, |
| Na okrętach wojennych najczęściej były kilkunastoosobowe orkiestry. Na przykład na statkach angielskiej floty wojennej rozbrzmiewały takie instrumenty jak: puzon, róg, obój, lutnia i bęben20. Natomiast na statkach handlowych najczęściej samorzutnie powstawał zespół, który nazywano "fufu band"21. W XIX wieku na żaglowcach śpiewakom najczęściej towarzyszyły: banjo, mandolina, ukulele, koncertiny, harmonie, skrzypce, flażolety (whistle), drumle, jak również gitary. Istniał nawet zwyczaj, iż przed rejsem kupowano jakiś instrument muzyczny, którego koszt pokrywała cała załoga.22 Śpiewom i graniu zawsze towarzyszyło rytmiczne stukanie tym, co tylko było pod ręką: łyżki, kości, puszki, gwoździe, a nawet monety w dłoni. To wszystko rozbrzmiewało w tzw. wolnym czasie, kiedy śpiewano pieśni kubryku. |
| Instrumentarium zespołu Cztery Refy dokładnie zgadza się z tym tradycyjnym, wymienionym wyżej. W zespole można usłyszeć: anglo - concertinę, skrzypce, whistle (flażolety), mandolinę, gitarę, oraz bodhran. Ten ostatni dopiero na początku XX wieku dołączył do kapel grających tańce z wysp brytyjskich. W tym rozdziale pragnę przedstawić instrumenty, które są mniej znane, omijając te powszechnie stosowane
|
|
19 J. Rogacki, Szantowanie po polsku, "Rejs" 1999, nr 3 (1), s. 119
20 E. Koczorowski, Ludzie od masztów i żagli, Gdańsk 1986, s. 160-161 21 J. Wadowski, Pieśni spod żagli Gdańsk 1989, s. 188 22 Ibidem, s. 189 |
| 1. 3. 1. Anglo-concertina | |
| |
| Anglo - concertina podobnie jak akordeony, czy melodeony jest instrumentem miechowym z języczkami przelotowymi.23 Zanim jednak opiszę ten instrument należałoby przytoczyć kilka istotnych faktów historycznych. English - concertinę wynalazł i opatentował w roku 1829 Sir Charles Wheatstone. Jest to sześciokątny, chromatyczny instrument, posiadający pojedyncze dźwięki po lewej i po prawej stronie, bez przycisków akordowych, jak w akordeonie. English - concertina jest tak zbudowana, że przy napełnianiu miecha i opróżnianiu go, z instrumentu wydobywał się ten sam dźwięk (identycznie jak w akordeonach). W 1834 r. Carl Friedrich Uhlig wynalazł niemiecką koncertinę (german - concertina), która różniła się od poprzedniej po pierwsze kształtem - ta była kwadratowa, po drugie systemem wydobywania dźwięków. Niemiecka koncertina miała po pięć przycisków po każdej ze stron i była podobnie jak harmonijka ustna bisonorystyczna, to znaczy, że kiedy miech zasysał powietrze instrument wydawał inny dźwięk niż przy wyciskaniu z niego powietrza. Niedługo później, w 1890 r. George Johnes połączył english i german concertiny. Zaczął budować szaściokątne instrumenty, które miały po 10 guzików z każdej ze stron, ułożonych w dwóch rzędach. Były bisonoryczne, w tonacji C - G i posiadały cechy obu omówionych wyżej koncertin. Tak właśnie powstała english - german concertina, zwana krótko anglo - concertiną. Angielski wynalazca powiększył instrument o trzeci rząd dodatkowych przycisków, co sprawiło, że można było zagrać pełną chromatykę na tym diatonicznym oryginalnie instrumencie. Na przełomie XIX i XX wieku anglo - concertina zdobyła wielką popularność na całym świecie. Był to lekki, mały i w miarę tani instrument, który można było wziąć praktycznie wszędzie, dlatego właśnie na niej grali żeglarze, podróżni muzycy, a nawet żołnierze Armii Wyzwolenia. Ostatnio anglo - concertina wróciła na sceny folkowe, szczególnie w muzyce z Wysp Brytyjskich. Jest ona ciągle modernizowana i ulepszana przez konstruktorów. Obecnie tę koncertinę można kupić z 20, 30, a nawet z 40 przyciskami24. Jest to bardzo popularny instrument w Niemczech, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Organizowane są również liczne festiwale koncertinowe, (m. in. Eigse Mrs Crotty Festival of Concertina Music w Kilrush w Irlandii, The Northeast Squeeze - In w Bucksteep Manor w Massachusetts, Norhteast Concertina Workszop w Amherst, Massachusetts). | |
|
23 Krzysztof Jachimczak, Ryszard Wojnakowski, Encyklopedia Instrumentów Muzycznych Świata, Warszawa 1996, s. 80
24 http://www.mucl.de/~mdoering/konzertina/en/intro/history.htm |
| 1. 3. 2. Whistle | |
| |
| Kolejnym instrumentem, występującym w zespole Cztery Refy jest whistle (z ang. - gwizdek), znany w Polsce jako flażolet. Whistle jest to "flet podłużny o wąskim, zwężającym się ku dołowi kanale; bardzo rozpowszechniony w Anglii i Francji od XVII do XIX w"25. Należy on do grupy instrumentów dętych drewnianych określanych z języka angielskiego jako fipple flute. Flipple to termin określający rodzaj ustnika podobny do tego, jaki jest we flecie blokowym. | |
| Najprawdopodobniej whistle to flecik wynaleziony w starożytnych Chinach około 5000 lat temu, który do Europy dotarł w XI wieku. Już w średniowiecznej literaturze, jak również na wielkich krzyżach celtyckich z tego okresu są wzmianki na temat muzyków, grających właśnie na whistlach. Początkowo były one robione z kości ptaków lub z gliny, później budowane z brązu, miedzi lub stali, zakończone ustnikiem z kości słoniowej. Jednak teraz, od drugiej połowy XX w. bardzo popularne są flażolety robione z tworzyw sztucznych (np. whistle firmy Susato). Istnieje wiele nazw, określających ten instrument m.in.: Fipple Flute, Vertical Flute, Flageolet, Thin Whistle, Penny Whistle, Tin Flute, Feadóg Stáin. | |
| W XVII wieku termin flageolet oznaczał flet o czterech otworach z przodu instrumentu i dwóch "kciukowych" od spodu. Od XIX wieku flety te mają ujednoliconą, prostą konstrukcję; jest to rurka posiadająca sześć otworów i ustnik z gwizdkiem (podobnie jak we flecie blokowym). W 1843 r. Robert Clarke wyprodukował pierwszy thin whistle, zapożyczając kształt od drewnianego flecika. Tak powstała pierwsza firma produkująca thin whistle, która działa do dzisiejszego dnia. W połowie ubiegłego stulecia zaczęto produkować whistle z plastikowymi ustnikami, i o prostym nie zwężającym się ku dołowi (jak do tej pory było w instrumentach fabryki The Clarke Tinwhistle Co.) kształcie26 "Do nielicznych i nieskomplikowanych tajemnic flażoletu należy wydobycie wysokich dźwięków oraz półtonów. Instrument obejmuje w sumie dwie oktawy i aby zagrać dźwięki górnej wystarczy mocniej zagrać na tzw. przedęciu oktawowym. Natomiast półtony wydobywa się zamykając palcem tylko połowę odpowiedniego otworu."27 W celu ułatwienia grania whistle występują w różnych strojach, z czego najpopularniejszy jest D, później C, G, i F. W niektórych współcześnie produkowanych whistlach (firma Susato) jest dodatkowe udogodnienie, w postaci ruchomego ustnika, aby można było idealnie dostroić instrument do tonacji. Dodatkowo istnieje podział na tin whistle oraz low whistle. Te pierwsze mają krótką menzurę i brzmią bardzo wysoko, natomiast drugie, które powstały stosunkowo niedawno, bo około 30 lat temu, grają w niskich rejestrach i mają cichą, ale bardzo ciepłą barwę dźwięku. W zespołach szantowych wykorzystywane są głównie wysokie - thin whistle. | |
|
25 Krzysztof Jachimczak, Ryszard Wojnakowski, Encyklopedia Instrumentów Muzycznych Świata, Warszawa 1996, s. 31
26 http://www.thewhistleshop.com/beginners/history/history.htm 27 M. Siurawski, Szanty i szantymeni, Kraków 1999, s. 323 |
| 1. 3. 3. Mandolina | |
| |
| W Czterech Refach rozbrzmiewa również mandolina, która kiedyś była bardzo popularnym instrumentem w Polsce. Teraz po prawie kilkudziesięcioletnim "zapomnieniu" jest ona coraz częściej wykorzystywana, szczególnie w zespołach folkowych. Jak już wcześniej wspomniałam i ten instrument miał swoje zasłużone miejsce na statkach. Mandolina to instrument szarpany, z rodziny mandoli ("średniowieczny instrument podobny do lutni"). Najczęściej używaną jest mandolina neapolitańska z 8 strunami, strojona parami identycznie jak w skrzypcach (e2, a1, d1, g)28. |
| 1. 3. 4. Bodhran | |
 
| |
| Bodhran jest to bęben obręczowy, składający się z jednej lub dwóch skór, naciągniętych na prostą obręcz29. Chociaż teraz uznawany jest jako tradycyjny instrument celtycki, najprawdopodobniej nie pochodzi on z Wysp Brytyjskich. Istnieje wiele teorii na temat historii tego instrumentu. Pierwsza z nich mówi o tym, iż bęben ten dotarł do północno - zachodniej Europy z Afryki, poprzez lądy Hiszpanii. Druga teoria mówi, że jest to oryginalny bęben pochodzący ze środkowej Azji, który stał się również instrumentem migrujących narodów celtyckich. Istnieje również taka historia, iż bodhran wymyślili farmerzy z Kerry, aby podnieść cenę kozich skór. Ostatnia z historii mówi o tym, iż jest to bęben pochodzący z wiejskich terenów Irlandii, gdzie początkowo był narzędziem pracy, a dopiero później zdobył statut narodowego instrumentu30. | |
| Bodhran zrobiony jest z koziej skóry, naciągniętej na drewnianą ramę. Z drugiej strony najczęściej posiada krzyżak, czyli dwa przecinające się ze sobą poprzeczne drzewce, które ułatwiają trzymanie i napinanie naciągu. Bodhranista uderza w membranę pałeczką zakończoną obustronnie, nazywaną stic, lub tipper. Druga ręka tłumi membranę od środka napinając skórę do żądanej wysokości dźwięku. Istnieją różne bodhrany; z krzyżakiem lub bez, mające regulację napięcia membrany31 i ze stałym naciągiem, z pojedynczą lub z podwójną skórą, z głęboką lub płytką obręczą. To wszystko wpływa na dźwięk, jaki się wydobywa z tego instrumentu. | |
| Mniej więcej od połowy XX w. instrument ten stał się nieodłącznym elementem tradycyjnej muzyki z Wysp Brytyjskich i Irlandii.
| |
|
28 [hasło] w: J. Habela, Słowniczek muzyczny, Kraków 1983, s. 108
29 Krzysztof Jachimczak, Ryszard Wojnakowski, Encyklopedia Instrumentów Muzycznych Świata, Warszawa 1996, s. 154 30 http://homepages.iol.ie/~ronolan/bodhran.html 31 Jest to system śrubek, które przesuwają wewnętrzną obręcz do przodu wypychając naciąg |
 Poprzedni rozdział |
Następny rozdział
|
(Spis treści)