(Spis treści)
III. ANALIZA WYBRANYCH UTWORÓW
|
Utwory, które poddane zostaną analizie umieszczone zostały na ostatnim wydanym przez zespół Cztery Refy dwupłytowym albumie |
Wszystkie pieśni wśród repertuaru zespołu to 166 utworów, wśród których jest 115 w języku polskim, 49 w języku angielskim, 1 po hiszpańsku i 1 po francusku. Analizie w niniejszej pracy zostanie poddanych 30 utworów, wśród których znalazły się:
|
Wszystkie utwory zostały uporządkowane według funkcji, jaką pełniły na żaglowcach i będą analizowane według przyjętego wzoru:
|
|
100 Dokładny podział szant i pieśni żeglarskich z repertuaru zespołu znajduje się w aneksie - tabelki 2 - 9. |
|
3. 1. Pieśni kubryku
3. 1. 1. Alfabet bosmański |
| Utwór ten jest to pieśń kubryku z II połowy XVIII wieku, która wykorzystywana była również jako szanta pompowa. Melodia tej pieśni jest tradycyjna (oryginalny tytuł: The Bosun's Alphabet). Polskie słowa napisali: Jerzey Rogacki i Andrzej Mendygrał. Tekst piosenki nie jest tłumaczeniem, a raczej wzoruje się na pomyśle autora oryginału. Każdej literze alfabetu przyporządkowana jest nazwa jakiejś rzeczy znajdującej się na żaglowcu lub związanej z żeglarstwem. Utwór utrzymany jest w tonacji C - dur i metrum 3 / 4 . Całość ma 38 taktów, które podzielić można w następujący sposób: wstęp - 4 takty (t. 1 - 4), zwrotka - 16 taktów (t. 5 - 20), refren - 18 taktów (t. 21 - 38). Alfabet bosmański stanowi typ pieśni zwrotkowo - refrenowej z refrenem, który nie należy do zwrotki, ale opiera się na materiale muzycznym tejże. Budowa utworu: A A1, gdzie część A to zwrotka, a A1 to refren. W części A można wyróżnić 4 zdania: a, b, c, d. Podobnie część B ma cztery zdania: e, b1, c1, d1. Wstęp (pierwsze 4 takty z przedtaktem) jest również zakończeniem utworu. |
| Tekst układa się w sześć zwrotek czterowersowych i refren, również czterowersowy o stałym tekście, który powtarzany jest po każdej zwrotce. Czasem ilość sylab w wersie wzrasta o jedną, a raz maleje o jedną, lecz nie zmienia to charakteru i akcentacji utworu. Ambitus pieśni zawiera się w nonie małej. W melodii101 zwrotki występują skoki o kwarty, kwinty, a nawet o sekstę małą prawie zawsze na początku kolejnego zdania zwrotki. Poza tym przeważa ruch sekundowy i tercjowy. Wartości rytmiczne102: od półnuty z kropką do ósemki. W części A zauważyć można powtarzający się czterotaktowy schemat rytmiczny. Nad ostatnią wartością rytmiczną zwrotki i w drugim i czwartym takcie refrenu - fermata. Harmonia oparta jest na czterech akordach: trzy podstawowe - T (C - dur), S (F - dur), D (G - dur) oraz SII. |
| W piosence tej zwrotka śpiewana jest solo natomiast refren przez cały zespół. Śpiewaniu towarzyszy wyłącznie anglo - concertina.
|
|
101 Melodię tworzy następstwo dźwięków różnej wysokości, zorganizowanych rytmicznie, przedstawiających logiczną całość. [hasło] w: F. Wesołowski, Zasady muzyki, Kraków 1998, s. 167
102 Rytm jest czynnikiem regulującym następstwo dźwięków w utworze muzycznym w czasie i organizującym je w pewne określone ugrupowania. [hasło]w: F. Wesołowski, Zasady muzyki, Kraków 1998, s. 23 |
| 3. 1. 2. Gay Head |
| Ten utwór należy do pieśni kubryku i pieśni wielorybniczych. Autorem polskich słów do tradycyjnej muzyki pod tym samym tytułem jest Jerzy Rogacki. Tonacja utworu to D - dur, a metrum - 4 / 4. Pieśń ta ma 17 taktów w następującym układzie: wstęp - 1 takt (t. 1), zwrotka - 8 taktów (t. 2 - 9), refren - 8 taktów (t. 10 - 18). Jest to pieśń zwrotkowo - refrenowa o dwuczęściowej budowie A A1. Część A to zwrotka, którą dalej można podzielić na dwie mniejsze części: a (t. 2 - 5) i b (t. 6 - 9). Część A1 to powtórzenie materiału z części A z małymi zmianami. Tekst tej pieśni opowiada o statku noszącym nazwę Gay Head. Odnaleziony został w dzienniku okrętowym barku Stella. Składa się z czterech czterowersowych zwrotek i stałego refrenu (również cztery wersy). Melodia wznosi się i opada i to zjawisko powtarza się w progresji wznoszącej. Przeważa ruch sekundowy i tercjowy; jedyny większy skok to w takcie 6 i adekwatnie 13 skok o sekstę małą w dół. Charakterystyczną cechą rytmiki jest rytm punktowany w każdym takcie oraz triola ósemkowa w taktach 7 i 16. |
| 3. 1. 3. Gdy pewnej nocy |
| Jest to pieśń kubryku, do której słowa napisał Andrzej Nowicki. Tytuł melodii oryginalnej to: Barney Bunt;ine. Utwór ten utrzymany jest w tonacji C - dur i metrum 4/4. Pieśń ta ma 28 taktów, których podział jest następujący: wstęp - 6 taktów (t. 1 - 6), zwrotka - 16 (t. 7 - 22) taktów, a refren - 6 taktów (t. 23 - 28). |
| Jest to rodzaj pieśni zwrotkowo - refrenowej o budowie formalnej A B. Część A dzieli się na dwa zdania: a, a1 oraz b, a2 stanowiące okres muzyczny. Pierwsze zawieszone na dominancie, a drugie zakończone toniką. Tekst tej pieśni dzieli się na cztery zwrotki i stały refren. Ambitus mieści się w interwale decymy małej. Melodia zwrotki rozpoczyna się ośmiokrotną repetycją jednego dźwięku. To zjawisko występuje przy każdej frazie oznaczonej literkami: a, a1, a2. Rytmika nie jest skomplikowana - wykorzystuje głównie wartości ćwierćnuty. W pieśni tej oprócz akordów tonicznych występują: SII (d - moll) oraz TVI (a - moll). W takcie 11 i 21 dominanta wtrącona (akord D9) do dominanty (G). Zwrotkę piosenki Gdy pewnej nocy śpiewa solista, a refren cały zespół. Utwór w całości wykonuje się z towarzyszeniem instrumentów. |
| 3. 1. 4. Latarnia Eddystone |
| Ten żartobliwy utwór jest szesnastotaktową pieśnią kubryku w tonacji C - dur i metrum 4 / 4. Słowa na język polski przetłumaczył Jerzy Rogacki. Takty od 1 do 4 to wstęp, który powtarza się przed każdą zwrotką, kolejnych osiem taktów (t.5 - 12) to zwrotka, natomiast ostatnie cztery (t. 13 -16) to refren. |
| Latarnia Eddystone to pieśń zwrotkowo - refrenowa, o budowie A B. Zwrotkę można podzielić na dwie prawie identyczne części (a, a) - jedyna różnica to wartości rytmiczne w trzecim i czwartym takcie tych cząstek. Refren nie podlega podziałom na mniejsze części. Tekst tej piosenki to żartobliwa historia opowiedziana w pięciu czterowersowych zwrotkach; refren jest o połowę krótszy. Ambitus melodii to interwał nony wielkiej. W melodyce przeważa ruch sekundowy i tercjowy, czasem występują skoki o kwartę, kwintę i oktawę. Rytm to dwutaktowy schemat powtarzający się z niewielkimi zmianami. W harmonii zwrotki najbardziej charakterystyczną rzeczą jest akord F9 (subdominanta z dodaną noną wielką). Natomiast refren rozpoczyna dominanta wtrącona do dominanty tonacji głównej (D - dur wtrącone do akordu G - dur). |
| Zwrotkę tej pieśni wykonuje głos solo, a refren śpiewa cały zespół; wszystko z towarzyszeniem instrumentów. |
| 3. 1. 5. Lowlands |
| Lowlands to pieśń kubryku, której słowa na język polski przetłumaczyła Krystyna Banaszewska - Rogacka. Jest to jedyny utwór, wśród analizowanego przeze mnie materiału, który ma metrum 6 / 4; tonacja: A - dur. Pieśń ta składa się z ośmiu taktów. |
| Jest to rodzaj pieśni zwrotkowej, o budowie formalnej: A (a, b, a1, c). Słowa składają się z czterech czterowersowych zwrotek, gdzie drugi i czwarty wers ma stały tekst w każdej z nich. Budowa sylabiczna tego utworu jest idealna; każda zwrotka ma następujący układ sylab w wersach: 8 + 8 + 8 + 7. Ambitus melodii to interwał decymy małej. Melodię tworzy ruch sekundowy i tercjowy, poza tym występują trzy skoki interwałowe: o oktawę pomiędzy taktami 2 i 3, oraz dwa o kwartę w takcie 3. Piosenka to bardzo spokojna ballada, dlatego też rytm składa się głównie z ćwierćnut i półnut, które przedłuża co dwa takty znak fermaty; w przedostatnim takcie na drugą i czwartą miarę taktu rytm punktowany. Harmonia opiera się na akordach triady tonacji A - dur. |
| Utwór ten wykonany jest przez głosy z towarzyszeniem gitary. Szantymen śpiewa na przemian z zespołem po dwa takty pieśni. |
| 3. 1. 6. Maggie May |
| Jest to pieśń kubryku w tonacji C - dur i metrum 2 / 4, do której tekst na język polski przetłumaczyła Krystyna Banaszewska - Rogacka. Utwór liczy 36 taktów, w tym: cztery takty wstępu (t. 1 - 4), szesnaście taktów zwrotki (t. 5 - 20) i tyle samo taktów refrenu (t. 21 - 36). |
| Jest to typ piosenki zwrotkowo - refrenowej: A (a, a1) A1 (a2, a3). Słowa tego utworu układają się w pięć zwrotek czterowersowych (14 + 11 + 14 + 11 sylab w kolejnych wersach) i refren również składający się z czterech wersów (14 +11 +15 + 10). Ambitus to interwał oktawy. Melodyka prowadzona jest głównie ruchem sekundowym i tercjowym z nielicznymi większymi skokami interwałowymi: o kwartę, kwintę i sekstę małą. W rytmice często spotykana rytm punktowany. Harmonicznie utwór nie jest skomplikowany, oprócz akordów triady harmonicznej występuje dominanta septymowa wtrącona (C - dur z dodaną septymą małą) do akordu subdominanty (F - dur) w taktach 6, 14 i 30. |
| Zwrotkę tej pieśni śpiewa solista, a refren cały zespół. Utwór wykonywany jest z towarzyszeniem wszystkich instrumentów. Jest to bardzo znana pieśń kubryku pochodząca z Liverpoolu, która od początku aż do dzisiejszego dnia jest w stałym repertuarze koncertowym grupy Cztery Refy. |
| 3. 1. 7. Na cytryniarzu |
| Na cytryniarzu jest to kolejna pieśń kubryku. Polskie słowa do tej tradycyjnej pieśni o oryginalnym tytule The Limejuice Ship napisał Jerzy Rogacki. Utwór ten napisany jest w tonacji C - dur i w metrum 4 / 4. Składa się z 18 taktów, w których wyróżnić można dwutaktowy wstęp (t. 1 - 2), ośmiotaktową zwrotkę (t. 3 - 10) i ośmiotaktowy refren (t. 11 - 18). Jest to pieśń zwrotkowo - refrenowa o budowie formalnej A A1. Pierwszą część A można podzielić następująco: a, b, b1, a1. W drugiej zaś A1 są następujące części: a, b, b2, a1. Słowa ułożone są w cztery czterowersowe zwrotki i stały refren o tej samej ilości wersów. Melodia zawiera się w interwale undecymy czystej i prowadzona jest głównie ruchem sekundowym i tercjowym, wykorzystując czasem pochody na rozłożonych akordach. Rytm wykorzystujący głównie grupy punktowane i pochody równych ósemek. |
| Zwrotkę śpiewa solista natomiast refren cały zespół. Akompaniuje duet skrzypiec i anglo - concertiny. |
| 3. 1. 8. Niech wiatr nas gna |
| Ta pieśń kubryku, której polski tekst napisał Jerzy Rogacki (tytuł oryginalny to Homeward and Outward Bound) ma 14 taktów. Podzielić je można na wstęp liczący 2 takty (t. 1 - 2), ośmiotaktową zwrotkę (t. 3 - 10) i czterotaktowy refren (t. 11 - 14). Niech wiatr nas gna to pieśń zwrotkowo - refrenowa, o budowie A B. Pierwsza część - A składa się z dwóch zdań: a, b, natomiast druga część - B z jednego: c. Tekst ma osiem czterowersowych zwrotek i dwuwersowy stały refren. Ambitus to interwał undecymy czystej. Melodia wykorzystuje ruch sekundowy i tercjowy oraz pochody na rozłożonych akordach. W rytmie charakterystyczną cechą jest rytm punktowany, poza tym ósemki, rzadko ćwierćnuty. Harmonia opiera się na akordach triady; jeden raz pojawia się SII (akord d - moll). |
| Pieśń ta, jak większość innych wykonywana jest w następujący sposób: zwrotkę śpiewa jeden głos, a refren wszystkie. Głosom akompaniują wszystkie instrumenty. Wstęp pojawia się przed każdą zwrotką. |
| 3. 1. 9. Nie wrócę na morze |
| Polskie tłumaczenie słów tej trzydziestotaktowej pieśni kubryku napisał Jerzy Rogacki. Tytuł oryginału to Off To Sea a Once More. Utwór dzieli się na cztery takty wstępu (t. 1 - 4), szesnaście taktów zwrotki (t. 5 - 20), osiem taktów refrenu (t. 21 -28) oraz dwa takty przygrywki pojawiającej się przed każdą zwrotką (t. 29 -30). Tonacja tej pieśni to a - moll, a metrum 6 / 8. |
| Jest to pieśń zwrotkowo - refrenowa, o budowie A B. Część A dzieli się na cztery mniejsze cząstki: a, b, b1, a, natomiast część B na dwie: c, a. Ta długa opowieść składa się z sześciu ośmiowersowych zwrotek i stałego trzywersowego refrenu. Ambitus utworu to interwał nony wielkiej. Przeważa tu ruch sekundowy i tercjowy z nielicznymi większymi skokami interwałowymi. W rytmie dominuje ruch ósemkowy, a każde zdanie oddzielone jest pauzą. Harmonia w tym utworze jest stosunkowo bardziej rozbudowana niż w omawianych wcześniej. Autor tej tradycyjnej melodii wykorzystuje tu akordy: oT (a - moll), oSVII (G - dur), oD (e - moll), oTIII (C - dur), D (E - dur), oraz oTIV (F - dur). Zwrotkę tego utworu śpiewa solista, a refren wszystkie głosy; akompaniuje cały zespół instrumentalny. |
| 3. 1. 10. Pożegnanie Liverpoolu |
| Tę chyba najbardziej znaną w Polsce i na całym świecie pieśń kubryku na język polski przetłumaczyli Krzysztof Kuza i Jerzy Rogacki. Jest to utwór dwudziestotaktowy, w którym wstęp ma cztery takty (t. 1 - 4), zwrotka osiem taktów (t. 5 - 12) i refren również osiem taktów (t. 13 - 20). Jest to pieśń w tonacji C - dur i w metrum 4 / 4. |
| Utwór ten to pieśń zwrotkowo - refrenowa o budowie A (a, aa1) B (b, c). Jest to czterozwrotkowa piosenka ze stałym refrenem powtarzanym po każdej zwrotce. Zarówno zwrotki i refren mają po cztery wersy. Ambitus to interwał nony wielkiej. W melodii zauważyć można charakterystyczne skoki o oktawę w taktach: 6, 10 i 18, oprócz nich skok o septymę wielką w takcie 12. Poza tym przeważa ruch tercjowy i sekundowy oraz po rozłożonych dźwiękach akordowych. W rytmice charakterystyczne są przesunięcia akcentowe, spowodowane synkopami w taktach: 6, 10, 13, 14 i 18. Każde zdanie zakończone jest półnutą. Harmonia oparta jest na akordach triady harmonicznej, ale występuje w tym utworze, w taktach: 9 i 13 dominanta septymowa (C - dur z dodaną septymą) wtrącona do subdominanty (F -dur). |
| Zwrotkę tego utworu śpiewa solista, a refren cały zespół. Akompaniuje flet prosty, gitara oraz banjo. |
| Jak już wspomniałam na początku analizy tego utworu jest to najbardziej znana pieśń kubryku. Tradycją stało się już, iż pieśń ta śpiewana jest na zakończenie większości koncertów i festiwali szantowych przez wszystkich wykonawców i całą publiczność. |
| 3. 1. 11. Tysiące mil stąd |
| Ten utwór to pieśń kubryku napisana w tonacji G - dur i w metrum 4 / 4. Przekładu na język polski dokonali Monika i Piotr Hardy. Melodia ma 21 taktów, gdzie wstęp, który grany jest przed każdą zwrotką to pierwsze 4 takty (t. 1 - 4), zwrotka - 8 taktów ( 5 - 12) i refren również 8 taktów (t. 13 - 21). |
| Tysiące mil stąd to rodzaj pieśni zwrotkowo - refrenowej, o budowie A A. W każdej z nich można wyróżnić dwie części: a, a1. Tekst składa się z czterech zwrotek mających po cztery wersy i refrenu również czterowersowego. Ambitus to decyma wielka. Melodia budowana jest głównie na rozłożonych pochodach akordowych, lecz również sekundowe przejścia. Melodia faluje - wznosi się i opada na przemian. W rytmie przeważają przebiegi ósemkowe i rytm punktowany w prawie każdym takcie na ostatnią miarę. Harmonia oparta na czterech akordach; oprócz triady harmonicznej występuje TVI (e - moll). |
| Zwrotka tego utworu wykonywana jest przez głos solowy, a refren przez cały zespół. W tle wyraźnie słychać skrzypce, gitarę i banjo.
|
 Poprzedni rozdział |
Następny rozdział
|
(Spis treści)